Thăm khu Nhà lớn Long Sơn

Độc đáo kiến trúc

Lần đầu dừng chân trước khu di tích Nhà lớn Long Sơn tại Vũng Tàu, điều hấp dẫn chúng tôi không chỉ ở chỗ đây là công trình kiến trúc độc đáo của những khu nhà liền kề nhau, mang sắc màu và phong cách nhẹ nhàng, bình dị gần gũi với đình miếu ở các làng quê Việt Nam, mà còn là những câu chuyện phía sau cánh cửa rộng mở, mang đậm triết lý nhân văn, tinh thần nghĩa khí, hào hiệp của con người phương Nam khai sinh miền đất mới, không dễ nơi đâu có được.

Hôm ấy là Chủ nhật, nên lượng người vào ra Nhà lớn khá đều đặn. Đặc biệt, có cả nhóm học sinh mặc đồng phục đến tham quan hoặc sinh hoạt tại các khoảng sân một cách có tổ chức và khá trật tự. Nhà thơ Lê Nhật Ánh, người đưa chúng tôi đến như muốn dành sự bất ngờ khi nói: “Trước hết các bạn hãy vào ngồi phòng lễ tân, uống trà dùng mứt, thì sẽ hiểu dần những gì các bạn cần tìm hiểu tại Nhà lớn…”.

Tiếp đón chúng tôi một cách ân cần là những người phụ nữ đứng tuổi, mặc đồng phục bà ba màu đen. Tất cả khách tham quan đều được hướng dẫn rửa tay sát trùng và đeo khẩu trang phòng chống dịch Covid. Điều khá bất ngờ tất cả những người trông coi ở đây đều tình nguyện góp sức để gìn giữ khu di tích này chứ không hề được trả công. Khách không phải mua vé, được mời vào khu nhà khách, ngồi uống nước trà nóng và nghe kể chuyện về Nhà lớn…

Chúng tôi được hướng dẫn vào tham quan khu di tích theo từng nhóm nhỏ. Thật thú vị, Nhà lớn Long Sơn gồm nhiều nhà có lối kiến trúc tựa kiểu đình làng Việt Nam, nhưng không theo một quy hoạch tổng thể nào cả. Các nhà lầu nhà trệt xen kẽ kế tiếp nhau, không cân đối, không sau trước, đã tạo nên một bố cục kiến trúc khác lạ, phá vỡ niêm luật xây dựng đương thời. Tất cả đều thể hiện nét tín ngưỡng riêng và tính quần cư, đoàn kết giữa những người dân tha hương khi đến chốn rừng núi hoang vu lập nghiệp. Ngoài các gian thờ Phật giáo, Đạo giáo, Nho giáo… cùng những người trong gia tộc họ Lê, còn một số nhà phụ như: lẫm lúa, kho đựng đồ, nhà bếp, nhà máy đèn, nhà ở của bá tánh và dòng tộc… Hầu như những vật lưu niệm tại Nhà lớn phần lớn được sưu tầm từ khá nhiều vật dụng của cả ba miền Nam-Trung-Bắc như bàn ghế, tủ thờ, những bức hoành phi, liễn thờ… Trong đó, có giá trị nhất là bộ bàn ghế bát tiên cẩn hoa cương và xà cừ được cho là của vua Thành Thái từng dùng ở Bạch Dinh tại thành phố Vũng Tàu và bộ tủ thờ cổ cẩn xà cừ gồm 33 chiếc, có nguồn gốc từ vùng Hà Đông. Hoặc ngay phía sau khu chính điện nơi ông Trần thường ngồi giảng đạo lý vẫn còn lưu giữ bộ ảnh chữ Nôm truyện Lục Vân Tiên, trước vẽ trên lụa, sau được phục chế trên kính.

Đậm chất Nam Bộ

Nhà lớn Long Sơn còn gọi là đền ông Trần, tọa lạc trên diện tích khoảng 2 ha, nằm bên sườn phía Đông Núi Nứa, thuộc xã đảo Long Sơn, thành phố Vũng Tàu được khởi công xây dựng từ năm 1910 đến 1929 thì hoàn thành. Nhà lớn cũng đã được Bộ Văn hoá-Thông tin công nhận là di tích lịch sử-văn hoá cấp quốc gia, đồng thời còn được xếp là một trong 100 điểm đến hấp dẫn của Việt Nam, du khách tìm đến ngày một đông. Người tạo dựng ra khu Nhà lớn là ông Lê Văn Mưu tên thường gọi là ông Trần, một nghĩa sĩ từng tham gia chống Pháp. Năm 1900, khi khởi nghĩa bị thất bại và bị lính Pháp truy lùng ráo riết, ông đã cùng người trong gia tộc đi bằng thuyền buồm dừng chân ở chợ bến Long Điền. Sau khi nhận thấy phía Nam đảo Long Sơn chưa người khai phá, ông bèn chọn nơi này mở đất lập nghiệp và truyền đạo.

Sau khi ông Trần mất, ngoài đạo giáo của Khổng Tử, Nhà lớn Long Sơn còn hình thành tín ngưỡng đạo ông Trần với mục đích chính là hướng con người về nhân, lễ, nghĩa, trí, tín, trung, hiếu, cứ thế mà truyền đời, nên được tôn sùng. Trong đó, dạy con cháu giữ gìn những phong tục, tập quán của ông như: mặc quần áo bà ba, người đàn ông đi chân trần, để đầu trần, ở trần, sống và làm việc như một nông dân bình thường, “đầu đội trời, chân đạp đất” như những bậc anh hùng xa xưa. Tất cả hoạt động từ sinh hoạt đến tính cách đều học theo ông và mang đậm chất con người vùng đất Nam Bộ.

Hàng năm vào ngày giỗ ông Trần và ngày Tết Trùng cửu (9 tháng 9 âm lịch), Nhà lớn Long Sơn đều có tổ chức lễ hội long trọng, thu hút hàng chục ngàn người gần xa, chủ yếu từ các tỉnh ở miền Đông và miền Tây Nam bộ về tham dự. Đặc biệt, khách còn có thể nghỉ qua đêm tại dãy nhà phố cổ bằng gỗ và được thiết đãi cơm chay miễn phí. Mỗi mùa tết đến, Nhà lớn lại chuẩn bị những phần quà là sách vở, tặng cho những em học sinh nghèo mà hiếu học, hay những phần gạo cho những hộ nghèo trong xã…